Έκανε ο Σουλτάνος το μοιραίο λάθος;

 Η ακύρωση ενός πανεπιστημιακού πτυχίου, τριάντα χρόνια μετά την απόκτησή του, δεν θα έπρεπε σε καμία ευνομούμενη χώρα να έχει πολιτική σημασία. Στην Τουρκία του 2025 όμως, αποτέλεσε την εναρκτήρια κίνηση σε μια ....συντονισμένη απόπειρα αποκλεισμού ενός πολιτικού προσώπου από την εθνική σκηνή. Τη Δευτέρα 18 Μαρτίου, το Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης ανακοίνωσε την ανάκληση του πτυχίου του Εκρέμ Ιμάμογλου, επικαλούμενο παρατυπία στη μεταγραφή του τη δεκαετία του ’90. Την επόμενη κιόλας ημέρα, ο ίδιος συνελήφθη με κατηγορίες περί σύστασης εγκληματικής οργάνωσης, οικονομικών ατασθαλιών και σχέσεων με το PKK. Η χρονική εγγύτητα των δύο γεγονότων, σε συνδυασμό με τη συγκυρία της εσωκομματικής διαδικασίας στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες.

Η σύλληψη έγινε ενώ η υποψηφιότητα Ιμάμογλου για το προεδρικό χρίσμα του CHP συγκέντρωνε δυναμική ευρύτερη των εσωτερικών συσχετισμών του κόμματος. Η προφυλάκισή του "αποφασίστηκε" τέσσερις ημέρες αργότερα, την Κυριακή 23 Μαρτίου, την ίδια ημέρα κατά την οποία η κομματική βάση και μερικά εκατομμύρια απλών Τούρκων πολιτών, τον εξέλεξαν επίσημα ως υποψήφιο για την προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας. Παρά την απουσία του από τη δημόσια σφαίρα και την απομόνωση του από κάθε μέσο επικοινωνίας, η συμμετοχή στις κάλπες ήταν ιστορικά υψηλή (15 εκ. Τούρκοι συνολικά) και η επικύρωση της υποψηφιότητάς του, σαρωτική.

Από την πρώτη στιγμή, ο χειρισμός της υπόθεσης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό της Τουρκίας όσο και διεθνώς. Χιλιάδες πολίτες συμμετείχαν σε κινητοποιήσεις σε μεγάλες πόλεις, ενώ η αστυνομία προχώρησε σε περισσότερες από 1.100 συλλήψεις. Τα γεγονότα πυροδότησαν αλυσιδωτές επιπτώσεις και στο οικονομικό πεδίο. Η τουρκική λίρα σημείωσε ενδοσυνεδριακή πτώση που ξεπέρασε το 10%, αναγκάζοντας την Κεντρική Τράπεζα να παρέμβει έκτακτα με συνάλλαγμα ύψους περίπου 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, εκ των οποίων μόνο τα 12 ανακοινώθηκαν επίσημα. Ο πανικός μεταφέρθηκε στα χρηματιστήρια και η αβεβαιότητα για τη σταθερότητα της χώρας επιβεβαιώθηκε σε εκθέσεις όλων των μεγάλων επενδυτικών οίκων.

Στο εξωτερικό, η υπόθεση Ιμάμογλου πυροδότησε ευρεία κατακραυγή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε την επανεξέταση της κράτησής του, τονίζοντας την ανάγκη σεβασμού των δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών. Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που υιοθετήθηκε λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα έκανε λόγο για απόπειρα ποινικοποίησης της πολιτικής αντιπαράθεσης. Η Διεθνής Αμνηστία χρησιμοποίησε τη φράση "συντεταγμένη απόπειρα θεσμικής εξουδετέρωσης" και πολλοί διεθνείς αναλυτές επεσήμαναν πως η συγκυρία της προεδρικής κούρσας σε συνδυασμό με το προφίλ Ιμάμογλου έχουν καταστήσει την Τουρκία επίκεντρο πολιτικής ανησυχίας για το σύνολο της Δύσης.

Παρά ταύτα, η κυβέρνηση εμφανίστηκε αμετακίνητη. Οι κατηγορίες διατυπώθηκαν με τρόπο που επιτρέπει μακρόχρονες διαδικασίες, χωρίς σαφές χρονοδιάγραμμα δίκης. Παράλληλα, η ακύρωση του πτυχίου παραμένει σε ισχύ, ανοίγοντας την πιθανότητα να τεθεί ζήτημα ακυρότητας της υποψηφιότητάς του στην πορεία, υπό το πρόσχημα έλλειψης τυπικών προσόντων.

Σε επίπεδο ουσίας, η κατάσταση δημιουργεί ένα προηγούμενο που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Είναι η πρώτη φορά που στην Τουρκία επιχειρείται τόσο συντονισμένα η απομάκρυνση ενός ηγέτη της αξιωματικής αντιπολίτευσης όχι μέσω πολιτικού ανταγωνισμού, αλλά με συνδυασμένες θεσμικές και ποινικές παρεμβάσεις. Η σημασία αυτής της επιλογής είναι διττή: αφενός αποκαλύπτει την πίεση που νιώθει η εξουσία, αφετέρου αναδεικνύει το πόσο εύθραυστο είναι το πλαίσιο ομαλής διαδοχής ισχύος.

Το ερώτημα που τίθεται πλέον δεν είναι αν ο Ιμάμογλου μπορεί να συνεχίσει την προεκλογική του πορεία —αφού η νομική του υπόσταση παραμένει επισφαλής— αλλά ποια είναι τα ενδεχόμενα επόμενα βήματα του τουρκικού κράτους. Το πιθανότερο σενάριο, σύμφωνα με αναλυτές όπως ο Sinan Ülgen του Carnegie Europe, είναι η παράταση της προσωρινής κράτησης μέχρι την τυπική έναρξη της προεκλογικής περιόδου, ώστε να καταστεί πρακτικά αδύνατη η παρουσία του στην καμπάνια. Παράλληλα, δεν αποκλείεται νομοθετική παρέμβαση για τον καθορισμό επιπλέον κωλυμάτων εκλογιμότητας, με βάση τον ακαδημαϊκό του φάκελο.

Αντιθέτως, ένα σενάριο αποφυλάκισης, έστω υπό περιοριστικούς όρους, ενδέχεται να εξεταστεί μόνο αν η διεθνής πίεση μεταφραστεί σε ουσιαστικό πολιτικό κόστος για την κυβέρνηση. Ωστόσο, η μέχρι στιγμής αδιαλλαξία δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας. Το τρίτο, και πιο ρεαλιστικό κατά πολλούς, σενάριο είναι η οριστική απαξίωση των εκλογών από σημαντικό μέρος της τουρκικής κοινωνίας, με αποχή και διαρροή προς ακραίους πόλους, εξέλιξη που μακροπρόθεσμα δεν θα ενισχύσει την κυβέρνηση, αντίθετα θα την υπονομεύσει και αποσταθεροποιήσει.

Η Τουρκία βρίσκεται πλέον σε ένα μεταίχμιο. Όχι μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού —αυτό έχει ξεπεραστεί— αλλά μεταξύ θεσμικού κυνισμού και κοινωνικής κόπωσης. Το αν το πολιτικό σύστημα αντέχει τέτοιου τύπου πιέσεις ή αν η ίδια η κοινωνία αποφασίσει να σταματήσει να προσέρχεται στους κανόνες ενός παιχνιδιού που θεωρεί πια στημένο, μένει να αποδειχθεί. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που ξεκίνησε ως μια ακύρωση πτυχίου, έχει πλέον εξελιχθεί σε κρίσιμο δημοκρατικό ερώτημα. Και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η απάντηση θα δοθεί μόνο στις κάλπες.

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr